BIOGRAFIA
LEOPOLD KRONENBERG (1812-1878)
Leopold Kronenberg urodził się 24 marca 1812 roku w Warszawie w zamożnej kupieckiej rodzinie żydowskiej Samuela i Tauby (Tekli) z domu Lewy. Ojciec Leopolda, pochodzący z Wyszogrodu Samuel Eleazar (dawniej Lejzor Hirszowicz) był warszawskim kupcem i bankierem. Nazwisko Kronenberg otrzymał po przeprowadzce do Warszawy. Samuel Kronenberg był wolnomularzem (loża Bouclier du Nord - członek czynny IV stopnia). Leopold Kroneneberg uczy się w gimnazjum pijarów na Żoliborzu, a maturę zdaje w warszawskim liceum. W 1826 roku umiera jego ojciec.
Od 1828 uczy się w oddziale handlowym szkoły przygotowawczej warszawskiego Instytutu Politechnicznego. Rok później Leopold rozpoczyna studia w Hamburgu, na bardzo popularnej wówczas Akademii Praktyczno-Handlowej oraz odbywa praktyki m.in. w firmie handlowo-bankowej Salomona Heinego. W roku 1831 rozpoczyna studia na Wydziale Technicznym berlińskiego uniwersytetu.
Początki działalności gospodarczej
W 1832 roku Kronenberg kończy studia, wraca do Warszawy i postanawia zająć się działalnością gospodarczą. Obejmuje kierownictwo domu bankowego „S.L. Kronenberg, wdowa i synowie”. W 1833 roku zostaje wpisany do księgi kupców warszawskich.
W 1839 roku odnosi swój pierwszy sukces. Zostaje członkiem spółki dzierżawiącej monopol tytoniowy od skarbu państwa. Z czasem zajmuje w tej spółce kluczową pozycję. W 1841 roku jako „członek ekonomiczny spółki” staje na czele jej zarządu. Zwalcza kontrabandę, sprowadza nowe maszyny i najlepszych fachowców. W ten sposób w dużym stopniu przyczynia się do zwiększenia dochodowości przemysłu tytoniowego. Lata zarządzania spółką dzierżawiącą monopol tabaczny to okres, w którym Leopold Kronenberg odnosi sukcesy finansowe, co umożliwia mu inwestowanie w inne gałęzie gospodarki.
W 1843 roku postanawia zainwestować w przemysł cukrowniczy. Powstaje cukrownia w Tomczynie, kolejna w roku 1848 w Ostrowcach, a następna w 1853 roku w Walentynowie.
W 1845 poślubia Różę Leównę (dokładnie Ernestynę Rozalię Leo), wyznania ewangelicko-reformowanego, córkę znanego warszawskiego lekarza. Biorąc ślub Kronenberg zmienia wyznanie z mojżeszowego na ewangelicko-reformowane. W tym samym roku kupuje swój pierwszy majątek ziemski, Brzezie. Z tego małżeństwa rodzi się trzech synów i trzy córki.
Działalność gospodarcza Kronenberga rozwija się. W 1848 roku zostaje udziałowcem Spółki Żeglugi Parowej w Warszawie kierowanej przez Andrzeja Zamoyskiego, działacza politycznego i gospodarczego. W tym czasie Kronenberg aktywnie współpracuje ze środowiskiem ziemiańskim.
Działa w wielu organizacjach życia społecznego i gospodarczego m.in. w Towarzystwie Dobroczynności (od 1849 r.), wpływowej Resursie Kupieckiej (1851 r.), Komisji Umorzenia Długu Państwowego (1856 r.), Radzie Przemysłowej przy Komisji Spraw Wewnętrznych i Duchowych (1857 r.), był sędzią zastępcą Trybunału Handlowego (1854 r.).
W 1850 roku kupuje odlewnię żelaza w Gustku pod Tomaszowem. Kierownictwo nią powierza synowi swego najstarszego brata Ludwika - Stanisławowi Ludwikowi. Kilkakrotnie stara się o dokończenie Kolei Warszawsko-Petersburskiej, jak również o eksploatację i o długoletnią dzierżawę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Występuje o budowę odnogi kolejowej do Katowic.
W 1851 roku zakłada w Warszawie dom handlowy. Początkowo usługi kredytowo-pieniężne nowej firmy koncentrują się na sferze rolnictwa, a z czasem zostają rozszerzone także na przemysł i komunikację.
W 1855 roku powstaje w Warszawie dom handlowy „Kronenberg, Nelkenbaum i S-ka”, którego założycielem był bratanek Leopolda - Stanisław Ludwik. Firma ta rozpoczyna swoją działalność na podstawie kontraktu Towarzystwa Gazowego z Dessau z Leopoldem Kronenbergiem „dla realizowania inkasa banków gazowych z tytułu oświetlenia Warszawy”.
W 1856 roku rozpoczyna starania o wydzierżawienie kopalni węgla kamiennego. Kosztuje go to dużo czasu i wysiłku, ale w efekcie udaje mu się to w 1870 roku. Z kolei od 1857 roku Kronenberg należy do Towarzystwa Rolniczego.
W 1859 roku postanawia rozpocząć także działalność wydawniczą. Kupuje Gazetę Codzienną, która w 1861 zmieniła tytuł na Gazeta Polska. Była to gazeta o zabarwieniu liberalno-demokratycznym, a jej redaktorem naczelnym został Józef Ignacy Kraszewski, pisarz i publicysta.
W latach 1860-61 buduje w Warszawie nowoczesną fabrykę wyrobów tytoniowych, która jak na tamte czasy zatrudnia ogromną liczbę pracowników i dysponuje najlepszym sprzętem. Jednak w roku 1872 Kronenberg postanawia sprzedać ją Henrykowi Ollendorfowi.
Kronenberg w czasach powstania styczniowego
Bardzo ważne miejsce w życiorysie Leopolda Kronenberga zajmuje okres bezpośrednio poprzedzający powstanie styczniowe, samo powstanie oraz czasy po jego upadku. W tym okresie zaangażował się także w działalność polityczną. W lutym 1861 roku na skutek manifestacji ulicznych w Warszawie Kronenberg przyczynił się do utworzenia Delegacji Miejskiej.
Polityczne dylematy
Pod koniec 1861 roku Kronenberg został stałym członkiem tajnej Dyrekcji obozu „białych”. Zależało mu przede wszystkim na realizowaniu programu prac organicznych, a dopiero w dalszej kolejności na odzyskaniu przez kraj niepodległości.
Uchylał się od ugody z caratem, ale z drugiej strony nie popierał też dążeń powstańczych. Starał się o zbliżenie ze swoimi politycznymi przeciwnikami, czyli obozem „czerwonych”, którym zależało na szybkim wywołaniu powstania i przeprowadzeniu radykalnych reform społecznych. Latem 1862 roku i ponownie w końcu tego roku szukał zbliżenia z Aleksandrem Wielopolskim i Wielkim Księciem Konstantym, aby nie doszło do wybuchu powstania. W grudniu 1862 odbywały się u Leopolda Kronenberga przełomowe narady najwybitniejszych obywateli całego kraju z udziałem przedstawicieli Litwy i Rusi.
Wybuch powstania
Powstanie jednak wybuchło 22 stycznia 1863 roku. Po jego rozpoczęciu Kronenberg poparł ruch zbrojny pod warunkiem przejęcia steru przez obóz umiarkowany. Poparł również dyktaturę Mariana Langiewicza, a po jej upadku zapewnił w Rządzie Narodowym przewagę „białych”. Wtedy też wsparł finansowo powstanie. Na początku kwietnia 1863 Kronenberg otrzymał od Rządu Narodowego ostrzeżenia spowodowane utrzymywaniem stosunków z Aleksandrem Wielopolskim.
Rodzina finansisty opuszcza Polskę
W czerwcu 1863 roku po opanowaniu Rządu przez „czerwonych” doprowadził do władzy swego zaufanego sekretarza, Karola Majewskiego. Oczywiście wzbudziło to ataki „czerwonych”. Nie bez trudu, dzięki poparciu Wielopolskiego w końcu czerwca 1863 uzyskał od Wielkiego Księcia Konstantego dwumiesięczny paszport zagraniczny i wraz z rodziną opuścił kraj. Czuł się zagrożony podwójnie: ze strony powstańczej lewicy oraz policji carskiej. W przeddzień wyjazdu do Francji udał się potajemnie do ówczesnego kierownika Wydziału Skarbu Rządu Narodowego Henryka Wohla i wręczył mu pół miliona złotych polskich. „Sprawa stracona - rzekł - daję to na ratowanie ludu”. Poza Francją przebywał także w Austrii, Niemczech, Holandii i Belgii. Kronenbergowie postanawiają wrócić do kraju pod koniec lata 1864 roku. Po upadku powstania Kronenberg wycofuje się z polityki.
Społecznik i przedsiębiorca
Po powrocie do kraju Kronenberg inwestuje w przemysł kolejowy. W 1864 roku uzyskał zgodę władz na budowę Kolei Warszawsko-Terespolskiej. Kolej oddano do użytku w bardzo szybkim czasie, bo już po trzech latach.
Uzyskawszy prawo obsadzania stanowisk bez zbytniej interwencji władz korzysta szeroko z tego prawa jako Prezes Rady Zarządzającej daje posady osobom związanym z działalnością powstańczą, powracającym z Sybiru. Pomógł m. in. Ludwikowi Górskiemu i Tomaszowi Zamoyskiemu. Nie bez powodu Kolej Terespolską nazywano „sybirską koleją”.
Po powstaniu wcześniejsze zaangażowanie Leopolda Kronenberga w życie gospodarcze i społeczne staje się jeszcze większe. Jest m.in. członkiem Zarządu Giełdy Warszawskiej, starszym Zgromadzenia Kupców, założycielem Towarzystwa Kredytowego miasta Warszawy, Kasy Przemysłowców, Warszawskiego Towarzystwa Ubezpieczeń od Ognia.
Leopold Kronenberg bardzo aktywnie wspierał również założenie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, które powstało w 1875 roku. Celem muzeum było dokumentowanie historii polskiego przemysłu, rolnictwa i rzemiosła. Brał również udział w opracowaniu i publikacji „Encyklopedii Rolniczej”.
W inicjatywie tej towarzyszył mu jego drugi syn, Władysław Edward. Wspierał ojca i towarzyszył mu również w czasie przymusowego pobytu za granicą spowodowanego zaangażowaniem w sprawy powstania styczniowego. Podobnie jak ojciec, był jednym z założycieli Muzeum Przemysłu i Rolnictwa.
Leopold Kronenberg, po tym jak w latach 1843 - 1853 wybudował trzy cukrownie, w roku 1868 został prezesem spółki cukrowniczej, przekształconej dwa lata później w Warszawskie Towarzystwo Fabryk Cukru, które z biegiem lat stało się największym producentem cukru w kraju.
Kronenberg szlachcicem
W 1868 roku otrzymał dziedziczne szlachectwo Królestwa Polskiego wraz
z Orderem św. Włodzimierza III klasy. Kronenberg przyjął herb Strugi.
Kolejne sukcesy
W 1869 roku został wiceprezesem zarządu Towarzystwa Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Bydgoskiej. Stało się to w dużej mierze za sprawą nowoczesnej jak na tamte czasy kampanii prasowej z wykorzystaniem argumentów politycznych, przeciwko niemieckiemu kierownictwu kolei.
Kiedy mówimy o działalności Kronenberga w przemyśle kolejowym warto zaznaczyć, że wspierał finansowo utworzoną w 1875 roku na Pradze Szkołę Techniczną Kolejową. Była to wtedy bardzo popularna szkoła i uczyło się w niej 200 uczniów. Jej kuratorem był przez dziesięć lat drugi syn Kronenberga Władysław Edward - również członek Zarządu Towarzystwa Drogi Żelaznej Warszawsko-Terespolskiej i Nadwiślańskiej.
Powstanie Banku Handlowego i inne inwestycje
W 1869 roku Leopold Kronenberg zakłada Bank Dyskontowy w Petersburgu. Po 1870 roku jako Petersburski Bank Pożyczkowy i Dyskontowy staje się on oddziałem Banku Handlowego. Tak oto w 1870 roku przy współudziale innych warszawskich finansistów, znanych dygnitarzy oraz przedstawicieli sfer arystokratyczno-inteligenckich, Leopold Kronenberg założył Bank Handlowy w Warszawie S.A.
Rok później stworzył wraz z G. Findeisenem, J. Natansonem i T. Szernerem przedsiębiorstwo akcyjne zajmujące się wydobyciem węgla „Leopold Kronenberg i Sp.” W roku 1874 zostało ono przekształcone w Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. Towarzystwo to posiadało w Niemczech kopalnie „Kazimierz”, „Jakub” i „Feliks” oraz założyło nową kopalnię „Juliusz” w Porąbce.
Również w 1871 roku wprowadził się do swojego nowego domu - pałacu przy placu Ewangelickim (dzisiejszy plac Małachowskiego). Został on sprzedany w okresie międzywojennym przez Juliana Leopolda Kronenberga - trzeciego syna Leopolda - Bankowi Polskiemu.
Inwestycje kolejowe
W 1874 roku Kronenberg uzyskał koncesję na budowę Kolei Nadwiślańskiej z Kowla przez Lublin, Warszawę do Modlina i Mławy (wówczas na granicy zaboru pruskiego). Zbudowano ją w 1877 roku. Była to linia tranzytowa z Wołynia (Ukrainy) do Gdańska.
Szkoła Handlowa
Drugim obok Banku Handlowego „dziełem życia” Leopolda Kronenberga jest Szkoła Handlowa w Warszawie założona i sfinansowana z jego własnych funduszy w 1875 roku. Jej tradycję kontynuuje obecnie prestiżowa Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, najstarsza uczelnia ekonomiczna w Polsce. Program nauczania obejmował następujące przedmioty: język polski, rosyjski, niemiecki i francuski; geografię handlową, statystykę, historię powszechną i Rosji, historię handlu, matematykę, arytmetykę kupiecką, prawo handlowe i wekslowe, towaroznawstwo, zasadnicze pojęcia o wartości, zamianie pieniądza, podaży i popycie w handlu, kredycie, stowarzyszeniach, bankach, ubezpieczeniach, urządzeniach celnych itp.; buchalterię, korespondencję handlową, kaligrafię i rysunek. Rok później, w 1876 Leopold Kronenberg decyduje się na wycofanie z interesów przekazując je swoim synom.
Leopold Kronenberg umiera 5 kwietnia 1878 roku w Nicei w wieku 66 lat. Pochowano go w rodzinnym grobie Kronenbergów na cmentarzu Ewangelicko - Reformowanym w Warszawie.
Kalendarium życia Leopolda Kronenberga
1773
W Wyszogrodzie rodzi się Samuel Lejzor, ojciec Leopolda Kronenberga. Na krótko przed trzecim rozbiorem Polski przybywa do Warszawy, gdzie prowadzi kantor wymiany pieniędzy. Po sukcesie jakie odniosło to przedsięwzięcie, postanawia otworzyć dom bankowy i tak powstaje firma S. L. Kronenberg.
1812
24 marca na świat przychodzi Leopold Kronenberg.
1826
23 sierpnia umiera ojciec Leopolda Kronenberga - Samuel Lejzor Kronenberg. Leopold ma wtedy 14 lat. Od tego czasu domem bankowym zajmuje się jego matka Tekla.
1828
Leopold Kronenberg rozpoczyna naukę w oddziale handlowym warszawskiego Instytutu Politechnicznego. Już po roku w celu poszerzenia swojej wiedzy praktycznej i teoretycznej udaje się na studia do Hamburga i tam też podejmuje praktyki w firmie handlowo-bankowej Salomona Heinego.
1831
Leopold Kronenberg, żądny nowej wiedzy i doświadczeń, wyrusza do Berlina, by rozpocząć naukę na tamtejszym Uniwersytecie na Wydziale Technicznym.
1832
Leopold Kronenberg powraca do rodzinnej Warszawy i wspomaga matkę Teklę w prowadzeniu rodzinnego domu bankowego „S.L. Kronenberg, wdowa
i synowie”. Wkrótce przejmuje w całości prowadzenie firmy i osiąga sukces.
1833
Leopold Kronenberg zostaje wpisany do księgi kupców warszawskich. Szybko zyskuje sobie uznanie i zaufanie w szanowanych kołach ziemiańskich.
1839
Leopold Kronenberg zostaje członkiem spółki dzierżawiącej monopol tabaczny od państwa. Z czasem osiąga pozycję wielkiego finansisty.
1841
Leopold Kronenberg obejmuje zarząd naczelny spółki monopolu tabacznego. Rok później postanawia zreorganizować przemysł - sprowadza najlepszych fachowców oraz nowe maszyny. Wprowadzone zmiany przyczyniają się do wzrostu dochodowości przemysłu tytoniowego i pomnożenia majątku Kronenberga.
1843
Leopold Kronenberg postanawia zaangażować się w przemysł cukrowniczy, decyduje się na budowę cukrowni w Tomczynie.
1845
Leopold Kronenberg zakłada rodzinę poślubiając Ernestynę Rozalię Leo, córkę znanego warszawskiego lekarza. Żona Kronenberga była wyznania ewangelicko - reformowanego, na które zdecydował się przejść. W tym samym roku zostaje posiadaczem swojego pierwszego majątku ziemskiego w Brzezie oraz dokonuje zakupu pałacyku przy ulicy Długiej w Warszawie.
1847
Leopold Kronenberg aktywnie przeciwdziała polityce prowadzonej przez cesarstwo rosyjskie zmierzającej do likwidacji monopolu tabacznego
w Królestwie Polskim. Ostatecznie akcyza na produkty tytoniowe zostaje wprowadzona w 1860 roku.
1848
Umiera matka Leopolda Kronenberga - Tekla. W tym samym roku Kronenberg zostaje udziałowcem Spółki Żeglugi Parowej w Warszawie, którą kierował wówczas Andrzej Zamoyski.
1850
Leopold Kronenberg postanawia zainwestować w zakup odlewni żelaza w Gustku pod Tomaszowem.
1851
Leopold Kronenberg zakłada w Warszawie dom handlowy, który oferuje usługi kredytowo - pieniężne głównie w sektorze rolnictwa. Przy Spółce Żeglugi Parowej powstają zakłady naprawcze statków.
1856
Leopold Kronenberg podejmuje starania o wydzierżawienie kopalni węgla kamiennego. Skutki tych starań widoczne są dopiero w roku 1870, w którym to Kronenberg otrzymuje na nią zgodę.
1859
Leopold Kronenberg rozpoczyna wydawanie Gazety Codziennej, a na jej redaktora mianuje Józefa Ignacego Kraszewskiego. Dwa lata później zostaje przekształcona w Gazetę Polską i odsprzedana Henrykowi Ollendorfowi
w 1872 roku.
1860
Leopold Kronenberg inicjuje budowę nowoczesnego zakładu produkującego papierosy i cygara, który powstaje rok później przy zbiegu ulic Marszałkowskiej, Hożej i Wielkiej.
1861
Leopold Kronenberg przyczynia się do powstania Delegacji Miejskiej w Resursie Kupieckiej, której głównym zadaniem było tłumienie nastrojów i dążeń rewolucyjnych.
1862
W domu Leopolda Kronenberga odbywają się narady najwybitniejszych obywateli z całego kraju przy współudziale przedstawicieli z Litwy i Rusi.
1863
Leopold Kronenberg popiera ruch zbrojny pod kierownictwem obozu umiarkowanego. Opowiada się także za dyktaturą Mariana Langiewicza i zapewnia wzmocnienie szeregów „białych” w Rządzie Narodowym. Kronenberg postanawia wspomóc finansowo powstanie. W czerwcu Rząd Narodowy opanowują „czerwoni”. Wykorzystując intrygę Kronenberg przyczynia się do objęcia władzy przez przychylnego sobie Karola Majewskiego. W obawie przed lewicą i carską policją Kronenberg w czerwcu wraz z rodziną udaje się do Francji. Przed samym wyjazdem odbywa spotkanie z kierownikiem Wydziału Skarbu Rządu Narodowego - Henrykiem Wohlem w celu wręczenia mu pół miliona polskich złotych na ratowanie ludu.
1864
Pod koniec lata Leopold Kronenberg wraz z rodziną powraca z Francji do kraju. W tym samym roku uzyskuje także koncesję na budowę Kolei Warszawsko - Terespolskiej i zostaje Prezesem Rady Zarządzającej. Leopold Kronenberg aktywnie angażuje się w życie społeczno - gospodarcze. Był wówczas: członkiem Zarządu Giełdy Warszawskiej, starszym Zgromadzenia Kupców, założycielem Towarzystwa Kredytowego m. Warszawy, Kasy Przemysłowców, Warszawskiego Towarzystwa Ubezpieczeń od Ognia.
1868
Leopold Kronenberg zostaje prezesem spółki cukrowniczej, która później została przekształcona w Warszawskie Towarzystwo Fabryk Cukru. W tym samym czasie zostaje mu nadane dziedziczne szlachectwo Królestwa Polskiego oraz Order św. Włodzimierza III klasy.
1869
Przy użyciu nowoczesnej kampanii prasowej z wykorzystaniem argumentów politycznych Leopold Kronenberg przyczynia się do spolszczenia Kolei Warszawsko - Wiedeńskiej, w której w tymże roku objął stanowisko wiceprezesa Zarządu. W Petersburgu powstaje założony przez Kronenberga Bank Dyskontowy, który staje się podwaliną do utworzenia rok później Banku Handlowego przy współudziale dygnitarzy i przedstawicieli sfer inteligencko - arystokratycznych.
1871
Powstaje przedsiębiorstwo akcyjne „Kronenberg i sp.” zajmujące się wydobywaniem węgla. Trzy lata później zostaje przekształcone w Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. Uznany finansista przeprowadza się do pałacu przy placu Ewangelickim, który w okresie międzywojennym zostaje sprzedany przez jego syna Bankowi Polskiemu.
1872
Leopold Kronenberg zostaje Prezesem Banku Handlowego w Warszawie.
1873
Leopold Kronenberg wydaje w języku francuskim jedyne swoje dzieło literackie o cechach „balzakowskich”.
1874
Leopold Kronenberg uzyskał koncesję na przeprowadzenie budowy Kolei Nadwiślańskiej, która jako linia tranzytowa wiodła z Wołynia na Ukrainie do Gdańska. Uruchomiono ją w 1877 roku.
1875
Powstaje Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, którego założenie wspierał Leopold Kronenberg. Miał swój wkład merytoryczny w opracowaniu Encyklopedii Rolniczej. W tym roku powstaje także jedno z największych dokonań Kronenberga - Szkoła Handlowa w Warszawie, która w całości została przez niego sfinansowana.
1876
Kontrolę nad interesami i finansami Leopolda Kronenberga przejmują jego synowie. Leopold Kronenberg postanawia odsunąć się od bezpośredniego zarządzania nimi, ze względu na pogarszające się zdrowie.
1878
5 kwietnia Kronenberg udaje się na jedną z kolejnych kuracji do wód w Nicei. Tam też umiera w wieku 66 lat. Pochowany został w kaplicy rodzinnej Kronenbergów na cmentarzu Ewangelicko - Reformowanym w Warszawie. Leopold Kronenberg w chwili śmierci pozostawił po sobie olbrzymią fortunę. Jego majątek szacowano na 20 milionów rubli, czyli pond 133 miliony ówczesnych złotych polskich.
TABLICA GENEALOGICZNA
POPRZEDNI
